Avusturya’da
Göç Kökenli Öğrenciler
ve Okul Başarıları
(Genel Bakış)

Dr. Yeşim Kasap ÇETİNGÖK
(Innsbruck Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü)

Okul programlarının ayrımcılık yönünden incelenmesi ve bu programın öğretmenler tarafından örgüt içi iletişimlerde nasıl uygulandığının bilimsel gözlemi de gerekmektedir. Bu gözlemler ulus-devlet ve okul sistemi arasındaki bağı da göz önünde bulundurmalıdır. çünkü her ülkedeki okul sistemi ulus devletin tek dil, tek kültür ve tek etnik köken inşasının kurumsal olarak içselleştirildiği ve yeniden üretildiği bir alandır.     Avusturya eğitim sistemi dört yıl süren ilköğretim, genel eğitim yüksek okullarının ilk basamağı (Allgemeinbildende Höhere Schule Unterstufe), genel eğitim okulları (Hauptschule) ve özel eğitim okullarından (Sonderschule) oluşmaktadır. Genel eğitim yüksek okulları için yüksek not ortalaması veya giriş sınavında başarılı olma şartları aranırken, temel eğitim okullarına şartsız devam edilebilmektedir. Sekizinci öğretim yılından sonra meslek okulları ya da üniversite eğitimine hazırlayan okullara devam edilmektedir.     2006 yılında okul yaşındaki her çocuktan birinin Almanca dışında ikinci bir dil kullandığı saptanmıştır. Genel olarak eğitim politikalarında 90’lı yıllardan beri okul sisteminin göç gerçekliğinde geliştirilmesi (farklı kültürler için duyarlılık oluşturulması, çok dilli öğretim programları, kültürlerarası eğitim v.b.) çabalarını ve pratiklerini gözlemek mümkündür. Ancak bu öğrencilerin okullarda sunulan eğitim ve öğretimden eşit ölçüde yararlanmaları henüz sağlanamamıştır. Okul başarılarının uluslararası karşılaştırılması için yapılan (PISA/Programme for International Student Assessment, TIMMS/Trends in International Mathematics and Science Study ve PIRLS/Progress in International Reading Literacy Study) araştırmalar göç geçmişi olan öğrencilerin bu geçmişe sahip olmayan öğrencilere göre başarılarının düşük olduğunu belirtmektedirler. (Binder 2004). Göç kökenli öğrenciler ortalamanın üstünde sınıfta kalmakta (Unterwurzacher 2007) ve ilköğretimin sonunda özel eğitim okullarına (Sonderschule) ya da düşük seviyedeki ortaokullara (Hauptschule) gönderilmektedir. (Bundesministerium für Inneres 2009:42). Bu grup öğrencilerin 2007/08 öğretim yılında okul yaşındaki öğrenci sayısına göre oranı yüzde 9,3 tür. Bu oran eşitsiz bir biçimde dağılmış ve bu öğretim yılı için öğrencilerin büyük bir bölümü özel eğitim okullarına devam etmiştir. (bakınız: Luciak 2009: 379). Bacher (2010) göç kökenli öğrencilerin meslek okullarında da az sayıda bulunduğunu belirtmektedir. Bu okullarda göç kökenli olmayan öğrenci oranı yüzde 30,7 iken, göç kökenli öğrenci oranı yüzde 17,9’dur.     Bu öğrencilerin okullardaki düşük başarı oranı politik söylemlerde ve bilimsel yazının bir kısmında onların belirli eksiklikleri olduğu gerekçesiyle açıklanmaktadır (bakınız: Bacher 2005, Bauer/Kainz 2007; Herzog-Punzenberger 2009). Bu bağlamda okul başarı oranının düşüklüğü ailelerin ekonomik sosyal konumları ile ilişkilendirilmekte ve göçmen ailelerin başarı için yeterli şartları sunmadıkları savunulmaktadır (eğitsel ortam ve davranışların yetersizliği, eğitim ve öğretime önem vermeme vb.). Bu şatların varlığı ise, belirli kültürel değerlerle açıklanmakta ve bu değerlerin okulda temsil edilen değerlere uymadığı vurgulanmaktadır. Öğrencilerin Almanca dilinde yetersiz oldukları okul başarısının gerekçesi olarak çok sık tekrarlanmaktadır. Okuldaki başarısızlığı etnik köken ayrımcılığı ve kategorize etme eylemi çerçevesinde açıklanmasına politik söylemlerde değinilmemekte ve empirik araştırmalara da sınırlı ölçüde konu olmaktadır. (bakınız: Breit 2009a, 2009b; Herzog-Punzenberger/Gapp 2009; Unterwurzacher 2009). Oysa yukarı da değinilen ailelerin ekonomik sosyal konumları ile dil faktörlerinin okuldaki düşük başarı oranında her durumda geçerli olamayacağı çeşitli araştırmalarda kanıtlanmıştır (bakınız: Bauer/Kainz 2007, Gomolla 2005, dil faktörü De Cillia/Krumm 2009 Cummins, 2001)     Bu bağlamda göç kökenli öğrencilerin okullarda sunulan eğitim ve öğretimden eşit ölçüde yararlanmaları için okul şartlarının incelenmesi ve değişitirilmesi anlamlı olacaktır. OECD Avusturya’da bu konudaki yasal düzenlemelerin hangi şartlarda uygulanacağının belirtilmediğini ve önlemlerin bölgedeki okul yöneticileri ve öğretmenlerin kararlarına bırakıldığını vurgulamaktadır. Göç kökenli öğrenciler için oluşturulan programlar araştırma konusu olmadığı gibi, kayıt altına alınması ve değerlendirilmesi de yapılmamaktadır. (bakınız OECD 2009; 17). Okullarda bu yönde bir değişim için bilimsel yazında tartışılan ‘iyi’ okul tanımları dikkate alınmalıdır (bakınız Rüesch 1999, Sträuli/Truniger 2000, Löser 2009). Örneğin Mechtild Gomolla etnik ayrımcılığı kontrol sistemi önermektedir. Bu sistem bu öğrenci grubunun okul ve meslek eğitimindeki başarı durumunun, iş yaşamına geçişlerinin, etnik köken, sosyal ekonomik durum ya da cinsiyetlerine göre dağılımının tespitini ve kontrolünü içermektedir. (Gomolla 2003). Bu öneriler kurumun toplumsal işlevi hakkında farkındalık yaratmaya yöneliktir. Okul bu işlevinin dışında organizasyon olarak program ve iletişim alanlarını da sahiptir. (bakınız: Radtke 2005). Okul programlarının ayrımcılık yönünden incelenmesi ve bu programın öğretmenler tarafından örgüt içi iletişimlerde nasıl uygulandığının bilimsel gözlemi de gerekmektedir (bakınız: Kasap Cetingök 2013). Bu gözlemler ulus-devlet ve okul sistemi arasındaki bağı da göz önünde bulundurmalıdır. Çünkü her ülkedeki okul sistemi ulus devletin tek dil, tek kültür ve tek etnik köken inşasının kurumsal olarak içselleştirildiği ve yeniden üretildiği bir alandır.               Kaynakça:     Bacher, J. (2010): Bildungschancen von Kindern mit Migrationshintergrund Ist-Situation, Ursachen und Maßnahmen. In: WISO, 33, 1, S. 1-20.     Bacher, J. (2005): Bildungschancen von Kindern mit Migrationshintergrund. Kontraste, Heft 10, S. 25-28.     Bauer, F./Kainz, G. (2007): Benachteiligung von Kindern mit Migrationshintergrund beim Bildungszugang. WISO, 30 (4), S. 17-64.     Binder, S. (2004): Interkulturelles Lernen aus ethnologischer Perspektive. Konzepte, Ansichten und Praxisbeispiele aus Österreich und den Niederlanden. Berlin u. a.     Breit, S. (2009a): Sozialisationsbedingungen von Schülerinnen und Schülern mit Migrationshintergrund. In: Schreiner, C./Schwantner, U. (Hg.): PISA 2006. Österreichischer Expertenbericht zum Naturwissenschafts-Schwerpunkt. Graz,     S. 136-145.     Breit, S. (2009b): Kompetenzen von Schülerinnen und Schülern mit Migrationshintergrund. In: Schreiner, C./Schwantner, U. (Hg.): PISA 2006. Österreichischer Expertenbericht zum Naturwissenschafts-Schwerpunkt. Graz, S. 146-158.     Bundesministerium für Inneres (2009): Migration und Integration. Zahlen. Daten. Fakten 2009. Wien.     Cummins, J. (2008): Total Immersion or Bilingual Education? Findings of International Research on Promoting Immigrant Children’s Achievment in the Primary School. In: Dadzie, S. (2000): Toolkit for tackling racism in Schools. Stoke on Trent.     De Cillia, R./Krumm, H.-J., unter Zusammenarbeit mit Dörner, A. (2009): Die Bedeutung der Sprache. Bildungspolitische Konsequenzen und Maßnahmen. Länderbericht Österreich. Im Auftrag des Bundesministeriums für Unterricht, Kunst und Kultur. Abteilung I/6: Internationale Beziehungen und Abteilung I/13: Migration, Interkulturelle Bildung, Sprachenpolitik. Wien.     Gomolla, M. (2003): Institutionelle Diskriminierung im Bildungs- und Erziehungssystem. In: http:// egora.uni-muenster.de/ew/personen/medien/ Institutionelle_Diskriminierung_im_Bildungs-_und_Er¬ziehungssystem.PDF [20. 03. 2010].     Gomolla, M. (2005): Schulentwicklung in der Einwanderungsgesellschaft: Strategien gegen institutionelle Diskriminierung in England, Deutschland und der Schweiz. Münster.     Herzog-Punzenberger, B. (2009): Jenseits individueller Charakteristiken. In: Schreiner, C./Schwantner, U. (Hg.): PISA 2006. Österreichischer Expertenbericht zum Naturwissenschafts-Schwerpunkt. Graz, S. 159-166.     Herzog-Punzenberger, B./Gapp, P. (2009): Sozialisationsbedingungen von Schülerinnen und Schülern mit Migrationshintergrund. In: Suchan, B./Wallner-Paschon, Chr./Schreiner, C. (Hg.): PIRLS 2006. Die Lesekompetenz am Ende der Volksschule. Graz, S. 55-65.     Herzog-Punzenberger, B./Unterwurzacher, A. (2009): Migration – Interkulturalität – Mehrsprachigkeit. Erste Befunde für das österreichische Bildungswesen. In: Specht, W. (Hg.) (2009): Bildungsbericht 2009. Nationaler Bildungsbericht Österreich 2009 Bd. 2, Fokussierte Analysen bildungspolitischer Schwerpunktthemen. Graz, S. 161–182.     Kasap-Cetingök (2013): “Interkulturelle Kompetenz“ als Konzept kritischer Migrationsforschung? In: Paul Mecheril, P./Arens, S./Melter,C./Thomas-Olalde, O./Romaner, E. (2013). Migrationsforschung als Kritik?: Spielräume kritischer Migrationsforschung, VS Verlag/Wiesbaden, S. 63-80.     Löser, J. (2009): Schulischer Umgang mit kultureller und sprachlicher Heterogenität. Fallstudien im internationalen Vergleich. Unveröffentlichte Dissertationsschrift. Hannover.     Luciak, M. (2009): Behinderung oder Benachteiligung? SchülerInnen mit Migrationshintergrund und ethnische Minderheiten mit sonderpädagogischen Förderbedarf in Österreich. In: SWS-Rundschau 49, 3, S. 369-390.     OECD (2009): Thematic Review on Migrant Education Country Background Report for Austria. Paris. In: http://www.oecd.org/dataoecd/8/26/42485003.pdf [23. 06. 2009].     Quehl, T. (2002): Institutioneller Rassismus – ein Lackmustest auch für die Schule? In: Reich, H. H. (2001): Sprache und Integration. In: Rat für Migration e. V. (Hg.): Integration und Illegalität in Deutschland. Osnabrück, S. 41–50.     Radtke, Frank-Olaf (2005). Editoral: Transnationalismus und sprachliche Hypridität. Neue theoretische und empirische Herausforderungen für den pädagogischen Umgang mit „Ethnizität“ in der modernen Einwanderungsgesellschaft, Internet: www.sowi-online.de/jounal/2005-1/editoral_radtke.htm, (Recherchedatum 12.01.2012)     Rüesch, P. (1999): Gute Schulen im multikulturellen Umfeld. Ergebnisse aus der Forschung zur Qualitätssicherung. Zürich.     Sträuli, B./Truniger, M. (2000): Schulkultur. Die Anerkennung des anderen. In: Mächler, S. (Hg.): Schulerfolg. Kein Zufall. Ein Ideenbuch zur Schulentwicklung im multikulturellen Umfeld. Zürich, S. 118–129.     Unterwurzacher, A. (2007): „Ohne Schule bist du niemand!“ – Bildungsbiographien von Jugendlichen mit Migrationshintergrund. In: Weiss, H. (Hg.): Leben in zwei Welten. Zur sozialen Integration ausländischer Jugendlicher der zweiten Generation. Wiesbaden, S. 71–96.     Unterwurzacher, A. (2009): Lesekompetenz von Schülerinnen und Schülern mit Migrationshintergrund: Einfluss des familiären Hintergrunds. In: Suchan, B./Wallner-Paschon, Chr./Schreiner, C. (Hg.): PIRLS 2006. Die Lesekompetenzam Ende der Volksschule. Graz, S. 66-78.